Op 12 januari bespreekt de Eerste Kamercommissie voor Justitie en Veiligheid de procedure voor de behandeling van het Wetsvoorstel Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden (WGS). De maatschappelijke coalitie tegen SyRI, waaronder het NJCM, heeft fundamentele bezwaren bij dit wetsvoorstel en verzoekt de Eerste Kamer met klem om het uitvoerig te behandelen.
Het wetvoorstel heeft tot doel om een juridische basis te bieden voor het systematisch verwerken van persoonsgegevens en het delen hiervan tussen verschillende bestuursorganen en private partijen. In een brief aan de Eerste Kamer noemt de coalitie de voorgestelde WGS om verschillende redenen een bedreiging voor het functioneren van de rechtsstaat.
Delegatieruimte in strijd met artikel 10 Grondwet
De WGS maakt het mogelijk om publiek-private samenwerkingsverbanden, waarin op grote schaal persoonsgegevens uit uiteenlopende bronnen worden verwerkt, per AMvB toe te voegen aan de wet, waardoor er geen beoordeling van het parlement aan de pas komt. Zoals ook de Raad van State in haar advies heeft aangegeven, verdraagt deze constructie zich niet met de eisen van de Grondwet. Artikel 10 Grondwet stelt dat bij inperkingen op de persoonlijke levenssfeer actief optreden van de Staten-Generaal is vereist, bekrachtigd in formele wetgeving. Door te delegeren aan de minister worden waarborgen ter bescherming van de grondrechten van burgers buitenspel gezet.
Omkering doelbindingsprincipe
Het wetsvoorstel beoogt een structurele doorbreking van het doelbindingsbeginsel, resulterend in een inversie van dit principe. Onder de WGS mag alle data van burgers in beginsel worden uitgewisseld. Het uitgangspunt ‘nee, mits’ wordt veranderd in ‘ja, tenzij’. Dit is een radicale breuk met het mensenrechtelijke kader, waarvan de ratio is dat mensen vrij zijn van bemoeienis door de overheid en dat deze bemoeienis alleen bij uitzondering mag plaatsvinden. De gegeven onderbouwing voor de noodzaak van deze breuk is zeer beperkt, waarbij het niet blijkt dat het onderzocht is of er minder ingrijpende methoden zijn om de handhavingsdoelen onder deze wet te bereiken.
Rechtsbescherming burger op losse schroeven
Het onbegrensde karakter van de WGS en haar delegatiemogelijkheden zet de rechtsbescherming van burgers op losse schroeven. Het is voor de individuele burger onmogelijk om na te gaan wat er over hem of haar wordt uitgewisseld, waar deze informatie terechtkomt en welke gevolgen dat kan hebben voor diens persoon. De gegevens zijn niet enkel feitelijk van aard, maar kunnen ook vermoedens, signalen en complete zwarte lijsten betreffen. Het netwerk van de WGS is voor een burger ondoorgrondelijk, onvoorzienbaar en oncontroleerbaar, waarbij de zorgvuldigheid die de wetgever vereist in de algemene beginselen van behoorlijk bestuur niet kan worden gegarandeerd. Uit de toeslagenaffaire is duidelijk gebleken dat risico’s van dergelijke praktijk moeilijk kunnen worden onderschat.
De brief is in zijn geheel hier te lezen.
