Overeenkomsten met veilige derde landen
Het nieuwe kabinet heeft aangekondigd om, bij voorkeur in Europees verband, overeenkomsten te sluiten met veilige derde landen (p. 51). Het zou volgens het kabinet gaan om het reguleren van de ongecontroleerde migratiestroom naar Europa, het verdienmodel van smokkelaars te breken en een einde te maken aan de verdrinkingen op de Middellandse zee.
Het NJCM wil het kabinet graag erop wijzen dat de eerder gesloten EU-Turkije Overeenkomst niet effectief is gebleken: omdat de vluchtelingen andere routes naar Europa kiezen en de overeenkomst fundamentele waarden ondermijnt waaronder het recht op asiel, collectieve uitzetting en verbod van refoulement.[[1]] Het NJCM vindt het daarom zorgwekkend dat het nieuwe kabinet voornemens is meer van dit soort overeenkomsten te sluiten en roept het kabinet op om de fundamentele kritiek die door verschillende experts is geuit grondig te bestuderen en in ach te nemen.[[2]]

Rechtsbijstand
Personen die in Nederland asiel aanvragen, krijgen volgens het regeerakkoord pas rechtsbijstand nadat een voornemen tot afwijzing van een asielaanvraag is bekend gemaakt (p. 52). Dit betekent dat asielzoekers de eerste drie gesprekken (na de indiening van een asielaanvraag) zonder bijstand van een advocaat moeten voeren. Zonder enige kennis van het Nederlandse rechtssysteem en het asielrecht wordt het de asielzoeker hierdoor bijna onmogelijk gemaakt een goed onderbouwde asielaanvraag in te dienen. Dit terwijl het de taak is van de advocaat om juist tijdens de cruciale fase, waarin de feiten worden vastgesteld, bijstand te verlenen. Door de advocaat pas in te schakelen op het moment dat het voornemen bestaat om de aanvraag af te wijzen wordt de meest wezenlijke taak van de advocaat belemmerd. Uit de evaluatie van de huidige procedure blijkt dan ook dat ‘dag -1’ als een belangrijke verworvenheid wordt beschouwd. Het NJCM wijst erop dat een gebrek aan goede ondersteuning mogelijk leidt tot aanvragen die ten onrechte worden afgewezen. Dit kan onomkeerbare gevolgen hebben.[[3]] Daarom pleit het NJCM ervoor dat asielzoekers al vanaf de eerste dag rechtsbijstand krijgen.

Vreemdelingendetentie
Dit nieuwe kabinet heeft de intentie om Europese wet- en regelgeving, bijvoorbeeld op het gebied van bestuursrechtelijke vreemdelingendetentie, aan te passen en te intensiveren (p. 53). Het NJCM wil onderstrepen dat vreemdelingendetentie een laatste middel behoort te zijn. Het zonder strafrechtelijke gronden ontnemen van de vrijheid is een buitengewoon ingrijpend middel en dient daarom minimaal toegepast te worden. Het NJCM en andere mensenrechtenorganisaties uiten al jaren kritiek op vreemdelingendetentie in Nederland.[[4]]

Opvang
Bij het slotstuk van het migratiebeleid, de opvang van vreemdelingen zonder verblijfstatus (p. 53-54) plaatst het NJCM eveneens kanttekeningen. Het NJCM vreest dat de voorgenomen twee weken opvang in één van de acht landelijke vreemdelingenvoorzieningen (LVV) in veel gevallen niet afdoende is om te kunnen vertrekken. [[5]] In de zaak Hunde heeft het EHRM in 2016 overwogen dat in Nederland voldoende wordt gedaan om onmenselijke behandeling ex artikel 3 EVRM te voorkomen – daarbij wijzend op allerlei constructies die zich in Nederland voordoen, waaronder de VBL, de buitenschuldverklaring én de organisatie van gemeentelijke ‘bed, bad en brood’-opvang.[[6]] Met deze uitspraak in het achterhoofd is het denkbaar dat de LVV-constructie uit het nieuwe regeerakkoord niet toereikend is om een veroordeling vanuit Straatsburg te voorkomen. Ook de Verenigde Naties hebben dit jaar erop gewezen dat het slechts onder voorwaarde opvang van vreemdelingen zonder verblijfstatus in strijd is met verschillende mensenrechten.[[7]]  Het NJCM verzoekt het kabinet om deze opvang mensenrechten-conform vorm te geven en niemand op straat achter te laten.

Integratie en inburgering
Volgens het regeerakkoord moeten nieuwkomers inburgeren en op termijn keuzes maken met betrekking tot hun nationaliteit. Wanneer zij niet voldoen aan deze vereisten staan daar sancties tegenover zoals   verlies van verblijfsrecht of korting op de uitkering (p. 54-55).
Het NJCM wijst erop dat het kabinet hiermee een grote spanning creëert tussen de verplichting om in te burgeren (via het inburgeringsregiem) en mee te doen, en de beperkte toegang tot de middelen die daarvoor nodig zijn. Dit terwijl recent onderzoek uitwijst dat het inburgeringsregiem niet effectief is en op bepaalde groepen zelfs een averechts effect heeft.[[8]] Ook dient de vraag zich aan of sprake is van gelijke behandeling wanneer statushouders de eerste twee jaar van hun verblijf niet op gelijke voet als anderen in Nederland aanspraak kunnen maken op sociale voorzieningen. Dit leidt ertoe dat statushouders hiermee op grote achterstand gesteld worden in vergelijking met anderen in de samenleving. Ongelijke behandeling als het gaat om toegang tot werk en sociale voorzieningen is in strijd met het Vluchtelingenverdrag en Europees recht.[[9]]. Het is overigens de vraag of sanctiemogelijkheden in de bijstand de toets aan (indirect) onderscheid naar ras of etniciteit kunnen doorstaan.

Bij veel van de genoemde onderwerpen is de werkgroep Vreemdelingenrecht van het NJCM actief betrokken: door het schrijven van commentaren op wetsvoorstellen of door het geven van advies voor het voeren van strategische procedures met het PILP (Public Interest Litigation Project) van het NJCM. Ook in 2018 gaan we daar mee door.

Bronnen
[1] Thomas Spijkerboer, Fact Check: Did the EU-Turkey Deal bring down the number of migrants and of border deaths, 28 september 2016.

[2] College Rechten van de Mens ism Commissie Meijers, Human Act or Devil’s Pact? Human Rights Aspects of migration agreements between EU and third countries, mei 2017.

[3] Uitkleden rechtsbijstand aan asielzoekers levensgevaarlijk, Persbericht Vereniging asieladvocaten & -Juristen Nederland, 10 oktober 2017.

[4] Onder meer Amnesty International, Unicef, Save the Children, Vuchtelingenwerk Nederland.

[5] Dat blijkt uit gesprekken met gemeenten, zie: A.H. Stupers, A.I. Tsheichvili & B. Wallage, Bed, bad, brood: Rijk en gemeenten op weg naar een sluitend opvangbeleid? NTM,  42-4 (december 2017), p. 504.

[6] EHRM 28 juli 2016, Nr. 17931/16, Hunde t. Nederland, ECLI:CE:ECHR:2016:0705DEC001793116.

[7] Economic and Social Council, Concluding Observations on the sixth periodic report of the Netherlands, 6 juli 2017, E/C.12/NLD/CO/6.

[8] Tamar de Waal, Conditional Belonging, A legal-philosophical inquiry into integration requirements for immigrants in Europe, 21 september 2017, proefschrift UvA.

[9] Artikel 23 van het Vluchtelingenverdrag en artikel 29 van de Kwalificatierichtlijn, en ook: HvJ EU 24 juni 2015, C-373/13.