Nederland in de VN-Veiligheidsraad: NJCM-blog 1

De plannen voor het lidmaatschap

Op 1 januari 2018 heeft Nederland het stokje van Italië overgenomen om plaats te nemen als lid aan de machtige, ronde vergadertafel van de VN-Veiligheidsraad in New York. Anne Aagten, Evita Jager en Lisa van Paaschen, van de werkgroep IBM van het NJCM, volgen dit lidmaatschap op de voet en zullen dit jaar regelmatig op de website berichten over deze nieuwe rol van Nederland en de interessante ontwikkelingen die daaromtrent plaatsvinden.

Een gedeeld lidmaatschap

Om de plek binnen de Veiligheidsraad te bemachtigen heeft Nederland intensief campagne gevoerd. Stroopwafels en tulpen en een op een dak georganiseerde voetbalwedstrijd, alles werd uit de kast getrokken om Nederland in het zonnetje te zetten. Na een pijnlijke patstelling in de stemming in de VN in juni 2016, besloot Nederland om het tweejarig lidmaatschap van de Veiligheidsraad te delen met Italië.

Nico Schrijver, hoogleraar internationaal recht in Leiden:

‘Het delen van een tweejarige termijn is natuurlijk niet iets om te gaan herhalen. Twee jaar is eigenlijk al heel kort, zeker ten opzichte van de permanente vijf leden. Als je dan ook nog eens na een jaar van stoel wisselt, is het de vraag hoe effectief je kan zijn. Maar goed, het was wel een begrijpelijke methode om nog iets voor Nederland binnen te halen. Hopelijk krijgt dit geen navolging.’

Naast het lidmaatschap zal Nederland in maart 2018 voorzitter van de Veiligheidsraad zijn. Dat betekent dat Nederland gedurende een maand verantwoordelijk is voor de agenda van de Veiligheidsraad. Schrijver:

‘Dat kan onder omstandigheden best interessant zijn. In ieder geval bepaalt de voorzitter de agenda. Als de wereldpolitiek in rustig vaarwater is, kan je een mooie thematische bijeenkomst beleggen, bijvoorbeeld over de bescherming van burgers ten tijde van gewapende strijd en daarmee over de vraag over hoe je mensenrechten kan inbedden in het beleid van de Veiligheidsraad. Zo het niet rustig is, moet je als voorzitter al je diplomatieke gaven inzetten op crisisbeheersing en vredesoverleg.’

De Nederlandse plannen

In oktober 2017 hebben de Minister van Buitenlandse Zaken en Minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in een brief aan de Tweede Kamer toegelicht welke plannen Nederland heeft in de Veiligheidsraad. Tijdens het lidmaatschap zal worden ingezet op verschillende grote thema’s. Zo wil Nederland de Veiligheidsraad hervormen en daarmee transparanter maken. Het wil zich inzetten op beter uitgeruste VN-vredesmissies, alsmede op internationale gerechtigheid door de bestrijding van straffeloosheid. Ook hoog op de agenda staat het effectiever maken van conflictpreventie door het aanpakken van de dieperliggende oorzaken van instabiliteit, zoals falende rechtsstatelijke instituties, onderontwikkeling, voedsel- en wateronzekerheid, ongelijke kansen voor vrouwen, en het beperkte toekomstperspectief voor jongeren. Nederland zal daarbij steeds aandringen op respect voor de rule of law, accountability en mensenrechten. Het lidmaatschap zal ook worden aangegrepen om de daders van het neerhalen van vlucht MH17 te vervolgen en te berechten. Daarnaast worden andere thema’s, zoals het verbeteren van de (politieke) participatie van vrouwen en het aanmoedigen van het gebruik van instrumenten voor vreedzame geschillenbeslechting, door de ministers aangehaald. Schrijver:

‘Dat is natuurlijk een prachtig lijstje en hopelijk lukt het in dat ene jaar om enkele thema’s hiervan serieus te gaan behandelen. Maar het kan ook zijn dat daar in de praktijk geen mogelijkheid voor is omdat crisissituaties in landen de gehele agenda beheersen.’

De mogelijke Nederlandse stempel

Of Nederland daadwerkelijk haar stempel zal kunnen drukken op de internationale agenda valt lastig te voorspellen, zegt ook Robert Serry, oud-topdiplomaat van de VN. Hij werd geïnterviewd in het VPRO-programma Bureau Buitenland en is sceptisch over de hervormingsplannen van Nederland gezien het huidige klimaat binnen het VN-orgaan. Daarmee doelt Serry op de toename van het aantal gebruikte veto’s binnen de Veiligheidsraad, waardoor langslepende conflicten, zoals in Syrië, Jemen, Oekraïne en Noord-Korea, niet kunnen worden aangepakt. Ook de negatieve houding van de Amerikaanse president Trump over de VN en het besluit van de Verenigde Staten om hun bijdrage aan de VN met 240 miljoen euro te korten hebben de sfeer binnen het orgaan geen goed gedaan. Serry schat wel in dat door nauw samen te werken met de secretaris-generaal van de VN, António Guterres, Nederland haar invloed zou kunnen vergroten.

Een gevoelig dossier

Of Nederland wat zal kunnen betekenen in het Oekraïne-conflict valt eveneens lastig te voorspellen. Oekraïne is een voor Nederland gevoelig dossier, juist omdat Nederland heeft aangegeven dat het lidmaatschap ook zal worden aangegrepen om de daders van het neerhalen van vlucht MH17 te vervolgen en te berechten. Maar Schrijver roept in herinnering:

‘In 2016 is een Australisch-Nederlands voorstel om te komen tot oprichting van een VN-tribunaal voor de vervolging en berechting van de MH17-daders op een Russisch veto gestuit. Het is onwaarschijnlijk dat Nederland op dit dossier via de Raad enige vooruitgang kan boeken. Vandaar dat Nederland nu met de andere slachtofferlanden een verdrag heeft gesloten om onderling te komen tot samenwerking op dit gebied.’

Accenten leggen in het geopolitieke spel

Hoewel het lidmaatschap van Nederland dus korter duurt dan gehoopt en het huidige internationale politieke klimaat niet ideaal lijkt, is Nederland vastbesloten om er een succes van te maken. Zo werkte Nederland het afgelopen jaar al intensief samen met Italië om de kunst af te kijken en heeft premier Rutte aangekondigd dat hij zelf naar New York zal afreizen om de Veiligheidsraad voor te zitten. Ook minister Zijlstra van Buitenlandse Zaken zal herhaaldelijk naar New York afreizen. Hij benadrukte dat Nederland als lid zeker iets kan betekenen door het leggen van accenten in het internationale geopolitieke spel. Zijlstra vindt het belangrijk dat Nederland in 2018 geloofwaardige en constructieve voorstellen in de Veiligheidsraad doet: ‘Alleen dan ben je effectief, en boek je resultaten in plaats van veto’s.’

Lisa van Paaschen

De VN-Veiligheidsraad is het hoogste politieke orgaan van de VN, waarin beslissingen worden genomen over internationale vrede en veiligheid. Hier worden alle belangrijke internationale conflicten besproken, maar ook mensenrechtenschendingen en humanitaire hulp. De Veiligheidsraad bestaat uit vijf permanente leden, de zogenaamde P5: de VS, Rusland, China, het Verenigd-Koninkrijk en Frankrijk, die elk een vetorecht hebben waarmee zij beslissingen van de Veiligheidsraad kunnen blokkeren. De niet-permanente leden moeten worden gekozen en hebben geen vetorecht.

In 2018 is Nederland een van de tien niet-permanente leden van de Veiligheidsraad. Als verkozen lid zal Nederland ook participeren in subsidiaire organen (o.a. sanctiecomités) van de Veiligheidsraad en tevens het voorzitterschap vervullen van het sanctiecomité Noord-Korea en het Iran/Joint Comprehensive Plan of Action facilitatiemechanisme. Nederland was zes keer eerder lid, waarvan de laatste keer in 1999-2000.

Meer lezen?

Lees hier de tweede blog over hoe Nederland de VNVR wil hervormen.

Lees hier de derde blog met een interview over internationale vrouwenrechten en gendergelijkheid.

Lees hier de vierde blog met een interview over accountability in Syrië.

Lees hier de vijfde blog over de naleving van het internationaal humanitair recht in de context van honger in Jemen.